آسمان ایران قهر کرد!
ایران در حال تجربه یک “ابرخشکسالی” کم‌سابقه در نیم قرن اخیر است. با شروع پاییز ۱۴۰۴، عمده مناطق کشور وارد ششمین سال خشک پیاپی خود شده‌اند و آمارهای رسمی تصویری هولناک را ترسیم می‌کنند: بارش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت ۵۹ درصد کاهش یافته و در ۲۱ استان کشور، میزان بارش در ابتدای پاییز “صفر” مطلق بوده است. کارشناسان هشدار می‌دهند این وضعیت بحرانی حداقل تا پایان پاییز ادامه خواهد داشت و کشور برای تأمین آب شرب، بر اساس “بدترین سناریوی ممکن” برنامه‌ریزی کرده است.
گزارش‌های رسمی شرکت مدیریت منابع آب ایران و تحلیل‌های پژوهشکده منابع آب، ابعاد مختلف این بحران ملی را آشکار می‌کند.
وضعیت بحرانی بارش‌ها در پاییز ۱۴۰۴
آمار ۱۸ روز ابتدایی سال آبی جاری (از اول مهر) یک رکوردشکنی منفی در تاریخ ۵۷ ساله ثبت بارش‌های کشور است:
| شاخص مقایسه | میزان بارش (میلی‌متر) | درصد کاهش |
|---|---|---|
| پاییز ۱۴۰۴ (۱۸ روز اول) | ۱.۶ | - |
| پاییز ۱۴۰۳ (مدت مشابه) | ۳.۶ | ۵۶٪ کاهش |
| متوسط بلندمدت (۵۷ ساله) | ۳.۹ | ۵۹٪ کاهش |
این آمار به معنای آن است که کشور در همین ابتدای فصل بارش، کمتر از نصف سال گذشته و بسیار پایین‌تر از نرمال تاریخی خود بارندگی داشته است.
پیش‌بینی ناامیدکننده برای آینده نزدیک
محمدجواد زارعیان، مدیر پژوهشکده منابع آب، با اشاره به اینکه سال گذشته نیز برخی استان‌ها مانند یزد کمترین بارش ۶۳ سال اخیر خود را تجربه کرده‌اند، چشم‌انداز پیش رو را نگران‌کننده توصیف کرد:
- تمدید خشکسالی: بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، وضعیت خشکسالی و بارش‌های کمتر از نرمال حداقل تا پایان پاییز امسال در اکثر نقاط کشور ادامه خواهد یافت.
- تنها نقطه امید: فقط نوار ساحلی دریای خزر شانس بارش در حد نرمال را دارد.
- زمستان نامعلوم: عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب، تأکید کرد که هنوز هیچ پیش‌بینی قابل اتکایی برای زمستان وجود ندارد و تمام برنامه‌ریزی‌ها بر اساس یک پاییز خشک و مدیریت مصرف استوار است.
گستردگی جغرافیایی بحران: از کویر تا شمال
این خشکسالی دیگر به مناطق کویری محدود نیست و تمام پهنه ایران را درگیر کرده است:
- بارش صفر: در ۱۸ روز ابتدایی پاییز، ۲۱ استان کشور هیچ بارشی نداشته‌اند.
- کاهش ذخایر آبی: استان‌های غربی و خوزستان که منابع اصلی آب سطحی کشور هستند، با کاهش شدید ذخایر آبی مواجه‌اند.
- شمال هم خشک شد: حتی استان‌های پربارش گیلان و مازندران نیز به ترتیب با افت ۱۲ و ۳۰ درصدی بارش نسبت به متوسط بلندمدت روبرو شده‌اند. تنها استان با آمار مثبت، گلستان است.
پیامدهای این ابرخشکسالی برای شما
این آمار و ارقام چه معنای عملی برای زندگی روزمره، اقتصاد و امنیت کشور دارد؟
- تشدید جیره‌بندی آب: با کاهش شدید منابع آبی سطحی و فشار مضاعف بر منابع زیرزمینی، احتمال قطعی و جیره‌بندی آب شرب در شهرهای بزرگ و کوچک، به خصوص در ماه‌های گرم سال آینده، بسیار بالا می‌رود. “مدیریت مصرف” دیگر یک توصیه نیست، بلکه یک ضرورت برای جلوگیری از قطع کامل آب است.
- خطر برای امنیت غذایی: کشاورزی بزرگترین مصرف‌کننده آب در کشور است. تداوم خشکسالی به معنای کاهش شدید تولید محصولات کشاورزی، افزایش واردات، بالا رفتن قیمت مواد غذایی و ورشکستگی کشاورزان خواهد بود.
- بحران‌های زیست‌محیطی: خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها، افزایش پدیده گرد و غبار، فرونشست زمین و نابودی اکوسیستم‌ها از پیامدهای مستقیم این وضعیت است که کیفیت زندگی همه شهروندان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- تنش‌های اجتماعی: رقابت بر سر منابع آبی محدود می‌تواند به تنش‌های جدی بین استان‌ها، شهرها و روستاها منجر شود، همانطور که در سال‌های گذشته نمونه‌های آن را شاهد بوده‌ایم.
نتیجه‌گیری
ایران در وضعیت اضطراری آبی قرار دارد. عبور از این بحران نیازمند یک عزم ملی برای اصلاح الگوی مصرف در تمام بخش‌ها (شرب، کشاورزی، صنعت) و سرمایه‌گذاری فوری در روش‌های نوین مدیریت آب است. در غیر این صورت، تجربه “روز صفر آبی” کیپ‌تاون، ممکن است برای شهرهای ایران به یک واقعیت تلخ تبدیل شود.
