ترکیه با کمک روسیه به هدف هسته‌ای رسید
ترکیه پس از سال‌ها برنامه‌ریزی و همکاری با روسیه، سرانجام در آستانه تولید برق از نخستین نیروگاه هسته‌ای خود قرار گرفت.
ترکیه در آستانه رویدادی تاریخی در حوزه انرژی قرار گرفته است. رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان هفته گذشته اعلام کرد کشورش آماده آغاز تولید برق از نخستین نیروگاه هسته‌ای خود در مرسین است؛ رخدادی که آن را «آغاز عصر جدید انرژی» برای ترکیه توصیف کرد.
نیروگاه هسته‌ای آک‌کویو که با همکاری روسیه و با هزینه‌ای نزدیک به ۲۰ میلیارد دلار ساخته می‌شود، شامل چهار رآکتور با ظرفیت تولید مجموع ۴.۸ گیگاوات است.
بر اساس اعلام دولت، نخستین واحد آن مراحل آزمایشی را پشت سر می‌گذارد و در آینده‌ای نزدیک وارد مدار تولید خواهد شد. چهار رآکتور نیروگاه تا سال ۲۰۲۸ به تدریج فعال خواهند شد و انتظار می‌رود سالانه ۳۵ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کنند؛ معادل حدود ۱۰ درصد از مصرف داخلی برق ترکیه.
این پروژه که در سال ۲۰۱۸ آغاز شد، نتیجه توافقی میان ترکیه و روسیه در سال ۲۰۱۰ است. قرار بود واحد نخست در سال ۲۰۲۳ و هم‌زمان با صدمین سالگرد تأسیس جمهوری به بهره‌برداری برسد، اما پیچیدگی‌های فنی و تأثیر همه‌گیری کرونا موجب تأخیر آن شد. با این حال، دولت ترکیه معتقد است با راه‌اندازی آک‌کویو، کشور رسماً به جمع دارندگان انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز می‌پیوندد.
گامی راهبردی برای استقلال انرژی
آنکارا سال‌هاست برای رهایی از وابستگی به واردات سوخت‌های فسیلی تلاش می‌کند. حدود ۷۰ درصد از انرژی مصرفی ترکیه از خارج تأمین می‌شود، عمدتاً از روسیه، ایران و جمهوری آذربایجان؛ موضوعی که فشار قابل‌توجهی بر تراز تجاری کشور وارد می‌کند.
بر اساس برآوردها، بهره‌برداری کامل از نیروگاه آک‌کویو می‌تواند واردات گاز طبیعی را سالانه تا ۱.۵ میلیارد دلار کاهش دهد. اردوغان می‌گوید این نیروگاه «نماد استقلال انرژی» ترکیه است و آغاز تولید برق هسته‌ای، وابستگی خارجی کشور را به‌شدت کاهش می‌دهد.
او همچنین با اشاره به قرار گرفتن انرژی هسته‌ای در فهرست انرژی‌های سبز کمیسیون اروپا، تأکید کرد این مسیر با اهداف توسعه پایدار و برنامه خنثی‌سازی کربن ترکیه همسو است. طبق برنامه دولت، تا سال ۲۰۳۵ حدود ۱۱ درصد از برق کشور از انرژی هسته‌ای تأمین خواهد شد و این سهم تا سال ۲۰۵۳ به ۳۰ درصد افزایش می‌یابد.
ابعاد اقتصادی و صنعتی پروژه
اهمیت آک‌کویو تنها در تولید برق خلاصه نمی‌شود؛ بلکه به‌گفته مقام‌های ترکیه، این نیروگاه به محرکی برای رشد اقتصادی، اشتغال و انتقال فناوری تبدیل شده است. در اوج عملیات ساخت‌وساز، بیش از ۱۶ هزار نفر – عمدتاً کارگر و مهندس ترک – در پروژه مشغول بودند و با آغاز بهره‌برداری، حدود ۴ هزار شغل تخصصی دائم در زمینه مهندسی، تعمیرات و بهره‌برداری ایجاد خواهد شد.
بیش از ۲ میلیارد دلار قرارداد نیز با شرکت‌های داخلی برای تأمین تجهیزات و خدمات منعقد شده است که موجب رشد صنایع فولاد، الکترونیک و مکانیک در این کشور شده است. دولت ترکیه برآورد می‌کند این پروژه در دهه‌های آینده بیش از ۵۰ میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی ترکیه بیفزاید؛ از طریق تثبیت قیمت انرژی، کاهش هزینه واردات و توسعه مناطق جنوبی.
استان مرسین که میزبان نیروگاه است، به‌تدریج به یکی از قطب‌های صنعتی و فناوری ترکیه بدل شده و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده نقش محوری در زنجیره تأمین انرژی کشور ایفا کند.
برنامه‌ریزی برای نیروگاه‌های جدید
دولت ترکیه قصد دارد مسیر انرژی هسته‌ای را با احداث نیروگاه‌های جدید ادامه دهد. اردوغان اخیراً اعلام کرد برنامه‌هایی برای ساخت دو نیروگاه دیگر در «سینوپ» در ساحل دریای سیاه و منطقه «تراقیا» در شمال‌غرب کشور در دست بررسی است.
وزیر انرژی ترکیه نیز از مذاکرات با روسیه، چین، کانادا و کره جنوبی برای توسعه این پروژه‌ها خبر داده و از احتمال همکاری سه‌جانبه میان ترکیه، آمریکا و کره جنوبی در ساخت نیروگاه سینوپ سخن گفته است. هدف دولت، ایجاد سه نیروگاه بزرگ هسته‌ای تا میانه قرن حاضر است.
بر اساس برنامه‌های اعلام‌شده، ترکیه می‌خواهد تا سال ۲۰۳۵ به ظرفیت نصب‌شده ۷.۲ گیگاوات انرژی هسته‌ای برسد (معادل شش رآکتور بزرگ) و این ظرفیت را تا ۲۰۵۰ به ۲۰ گیگاوات افزایش دهد. تحقق این هدف مستلزم ساخت حداقل هشت رآکتور جدید و چند رآکتور کوچک مقیاس است که حدود ۵ گیگاوات برق دیگر تولید خواهند کرد.
فرصت‌ها و چالش‌ها
به گفته «احمد ضیا جوکلاب»، پژوهشگر مرکز مطالعات سیاست خارجی ترکیه، انرژی هسته‌ای یکی از پایه‌های راهبردی کشور برای کاهش وابستگی به واردات است. او می‌گوید: «نیروگاه آک‌کویو می‌تواند حدود ۱۰ درصد از نیاز برق ترکیه را تأمین کند و در عین حال موجب ثبات در عرضه انرژی و کاهش واردات شود.»
با این حال، جوکلاب هشدار می‌دهد که مدل همکاری کنونی با روسیه، که بر اساس فرمول «ساخت، تملک و بهره‌برداری» (BOO) طراحی شده، ممکن است وابستگی فنی و سیاسی جدیدی به مسکو ایجاد کند؛ زیرا کنترل سوخت، نگهداری و بهره‌برداری در دست شرکت روسی «روس‌اتم» باقی می‌ماند.
او تأکید می‌کند ترکیه برای دستیابی به استقلال واقعی باید فناوری هسته‌ای را بومی کند، تولید سوخت را در داخل توسعه دهد و همکاری‌های خود را با شرکای متنوع بین‌المللی گسترش دهد. همچنین، ترکیب انرژی هسته‌ای با منابع تجدیدپذیر می‌تواند به تضمین امنیت انرژی پایدار کمک کند.
با نزدیک شدن ترکیه به آغاز تولید برق هسته‌ای از نیروگاه آک‌کویو، این کشور در آستانه ورود رسمی به باشگاه تولیدکنندگان انرژی هسته‌ای قرار گرفته است. پروژه‌ای که نه‌تنها منبعی جدید برای تولید برق فراهم می‌کند، بلکه مسیر تازه‌ای برای استقلال انرژی، رشد اقتصادی و ارتقای جایگاه فناوری ترکیه در دهه‌های آینده ترسیم کرده است.
