فرصت بزرگی که ایران نباید از دست بدهد
در حالی که رقابت کریدوری در منطقه با شتابی بیسابقه در جریان است، فعالان اقتصادی و حملونقلی کشور هشدار میدهند، تأخیر در تکمیل کریدورهای شمال–جنوب و شرق–غرب میتواند ایران را از یکی از مهمترین مزیتهای ژئواقتصادی خود محروم کند.
کریدورهای ترانزیتی بار دیگر به کانون توجه سیاستگذاران و بخش خصوصی بازگشتهاند؛ مسیری که به باور کارشناسان، میتواند ایران را به یکی از بازیگران اصلی زنجیره لجستیک و ترانزیت اوراسیا تبدیل کند.
کریدورهای شمال–جنوب و شرق–غرب به عنوان ستونهای اصلی این راهبرد، نهتنها مسیر عبور کالا هستند، بلکه ابزار رقابت اقتصادی و ژئوپلیتیکی کشور به شمار میروند.
بر اساس ارزیابیهای مطرحشده در اتاق بازرگانی تهران، تکمیل این کریدورها بهویژه در بخشهای ریلی، شرط لازم برای بالفعلسازی مزیت جغرافیایی ایران است. در حال حاضر، دو پروژه کلیدی یعنی اتصال ریلی رشت–آستارا در شمال و راهآهن چابهار–زاهدان در جنوب، حلقههای مفقوده کریدور شمال–جنوب محسوب میشوند؛ پروژههایی که سالهاست به دلایل مختلف با تأخیر مواجهاند.
فعالان اقتصادی معتقدند که بدون تکمیل این اتصالها، ایران عملاً امکان رقابت با مسیرهای جایگزین منطقهای را از دست میدهد؛ مسیرهایی که کشورهای همسایه با سرمایهگذاری گسترده در حال توسعه آنها هستند.
در همین راستا، اتاق بازرگانی تهران اعلام کرده است یک مطالعه جامع اقتصادی برای بررسی دقیق صرفه اقتصادی کریدورها در دست انجام دارد؛ اقدامی که میتواند مبنای تصمیمگیری دقیقتر دولت و سرمایهگذاران قرار گیرد.
با این حال کارشناسان ترانزیتی همچون حسن کریمنیا، بر این باور هستند که با ظرفیت موجود و انجام اصلاحات نرمافزاری در مرزهای کشور، میتوان هر دو کریدور شمال-جنوب و شرق-غرب گذرنده از خاک ایران را تجاریسازی کرد.
از منظر تجارت خارجی، اهمیت این کریدورها برای تعامل ایران با کشورهای CIS دوچندان است. بخش قابلتوجهی از مبادلات بالقوه ایران با روسیه، آسیای میانه و قفقاز، وابسته به کارآمدی مسیرهای ترانزیتی است؛ مسیرهایی که در صورت تکمیل، میتوانند هزینه و زمان حمل را بهطور محسوسی کاهش دهند.
در جنوب کشور نیز پروژه راهآهن چابهار–زاهدان نقشی فراتر از یک خط ریلی دارد. این مسیر، بندر اقیانوسی چابهار را به شبکه ریلی سراسری متصل میکند و میتواند جریان بار به افغانستان، آسیای میانه و حتی رقابت کریدوری با مسیر گوادر پاکستان را تحت تأثیر قرار دهد. تکمیل این خط، جایگاه ایران را در معادلات ترانزیتی جنوب آسیا تقویت خواهد کرد.
در کنار شبکه ریلی، دریای خزر نیز بهعنوان بازوی مکمل کریدور شمال–جنوب مطرح است. تحولات ژئوپلیتیکی پس از جنگ روسیه و اوکراین، اهمیت خزر را برای مسکو افزایش داده و این در حالی است که ایران هنوز سهم محدودی از ناوگان تجاری این دریا در اختیار دارد. نبود کشتیهای رو-رو و ضعف ناوگان حملونقل دریایی، یکی از گلوگاههای مهم در تکمیل زنجیره ترانزیت شمالی بهشمار میرود.
کارشناسان تأکید میکنند تکمیل خط ریلی رشت–آستارا بدون توسعه همزمان کشتیرانی در خزر، نمیتواند تمام ظرفیت کریدور شمال–جنوب را فعال کند. به همین دلیل، توسعه صنعت کشتیرانی در شمال کشور به عنوان یک ضرورت راهبردی مطرح شده است.
در مجموع، پیام بخش دولتی و خصوصی روشن است: کریدورها مزیت رقابتی ایران هستند، اما زمان به سرعت در حال از دست رفتن است. اگر تصمیمگیریها شتاب نگیرد و پروژههای کلیدی به سرانجام نرسد، رقبا جای خالی ایران را در نقشه ترانزیت منطقه پر خواهند کرد.
