انقلاب در سبد کالابرگ / روغن و شکر حذف شد؟
در حالی که اسناد ملی امنیت غذایی در کشوی مدیران خاک می‌خورد، مسئولان ارشد نظام سلامت با ارائه پیشنهادی جسورانه، زنگ خطر را برای سلامت جامعه به صدا درآوردند: حذف شکر و روغن از سبد کالابرگ حمایتی و جایگزینی آن با لبنیات. این پیشنهاد که در همایش روز جهانی غذا مطرح شد، پرده از یک نبرد پنهان میان سیاست‌گذاران سلامت، لابی‌های قدرتمند صنعتی و ناهماهنگی فلج‌کننده دستگاه‌های دولتی برداشت؛ نبردی که بازنده اصلی آن، سفره و سلامت مردم است.
در همایش روز جهانی غذا، دو تن از مقامات ارشد حوزه سلامت، دکتر حسن امامی رضوی و دکتر سید رضا رئیس کرمی، تصویری نگران‌کننده از وضعیت امنیت و سلامت غذایی کشور ارائه دادند که در سه محور کلیدی قابل تحلیل است:
۱. جراحی سبد حمایتی: یک پیشنهاد استراتژیک برای اصلاح الگوی مصرف
دکتر امامی رضوی، رئیس دبیرخانه شورای عالی سلامت، با انتقاد از سیاست‌های فعلی، خواستار یک تغییر رادیکال در اقلام کالابرگ الکترونیکی شد.
- پیشنهاد: حذف کامل شکر و روغن از فهرست اقلام حمایتی.
- استدلال: این اقلام مضر که در گذشته نیز با قرار گرفتن در کوپن مصرفشان بالا می‌رفت، از عوامل اصلی بیماری در جامعه هستند.
- جایگزین: اختصاص بودجه حاصل از این حذف به لبنیات؛ کالایی استراتژیک که به دلیل گرانی از سفره بسیاری از خانوارها حذف شده است.
تحلیل استراتژیک: این پیشنهاد فراتر از یک تغییر ساده در لیست خرید است؛ این یک دخالت هوشمندانه دولت در اقتصاد سلامت است. دولت با این کار، یارانه پنهان را از “کالاهای بیماری‌زا” به سمت “کالاهای سلامت‌محور” هدایت می‌کند. این سیاست می‌تواند ضمن کاهش هزینه‌های بلندمدت نظام درمان، به طور مستقیم به جنگ کاهش سرانه مصرف لبنیات برود. با این حال، موفقیت آن به مقابله با فشار صنایع قدرتمند قند و روغن بستگی دارد.
۲. سند روی کاغذ، نان کامل نایاب: نماد فلج اجرایی
با گذشت دو سال از تصویب “سند دانش‌بنیان امنیت غذایی” با ۲۲۱ اقدام مشخص، نتایج عملی آن ناچیز بوده است. مثال “نان کامل” به روشنی این ناکارآمدی را نشان می‌دهد:
- مخالفت ذی‌نفعان: اتحادیه نانوایان به عنوان یکی از موانع اصلی گسترش نان کامل معرفی شد.
- آمار متناقض و تکان‌دهنده: با وجود فعالیت ادعایی ۸۰ کارخانه آرد کامل و ۶۰۰ نانوایی در کشور، پایتخت ۸ میلیونی ایران حتی یک نانوایی رسمی عرضه‌کننده نان کامل ندارد.
- ضعف ساختاری: دکتر امامی رضوی به صراحت اعلام کرد که هماهنگی بین‌بخشی برای برگزاری جلسات و اجرای مصوبات “با زحمت فراوان” انجام می‌شود که نشان‌دهنده شکست ساختار “شورای عالی سلامت” در ایجاد یک فرماندهی واحد است.
تحلیل استراتژیک: این وضعیت، نمونه کلاسیک “شکاف میان سیاست‌گذاری و اجرا” در نظام دیوان‌سالاری ایران است. وجود یک سند مترقی به تنهایی کافی نیست. وقتی قدرت اجرایی و نظارتی شورا در برابر منافع یک اتحادیه صنفی یا ناهماهنگی وزارتخانه‌ها (صمت، جهاد کشاورزی، بهداشت) ناکام می‌ماند، کل سند به یک متن بی‌اثر تبدیل می‌شود.
۳. هشدار در مورد عادات غذایی و لزوم آموزش عمومی
هر دو سخنران، مصرف بی‌رویه قند، چربی‌های ترانس و فست‌فود را عامل اصلی بیماری‌های قلبی و مرگ‌ومیر دانستند. دکتر رئیس کرمی تأکید کرد که “حق دسترسی به غذای سالم” یک حق اساسی است و برای تحقق آن، دو اقدام ضروری است:
- ارتقای آگاهی عمومی: مقابله با سودجویان و اصلاح عادات غذایی بدون افزایش دانش مردم، به‌ویژه کودکان، غیرممکن است. نهادهای علمی مانند دانشگاه‌ها باید در این زمینه نقش رهبری را ایفا کنند.
- پرهیز از اسراف: بهبود زنجیره تأمین، برنامه‌ریزی در خرید و نگهداری مواد غذایی به عنوان یکی از ارکان توسعه پایدار معرفی شد.
تحلیل استراتژیک: این بخش بر اهمیت جنگ نرم فرهنگی در کنار سیاست‌های سخت اقتصادی تأکید دارد. حتی اگر دولت بهترین سیاست‌ها را اتخاذ کند، تا زمانی که ذائقه و فرهنگ مصرفی جامعه اصلاح نشود، تقاضا برای غذای ناسالم ادامه خواهد داشت. این نشان می‌دهد که مبارزه برای امنیت غذایی باید همزمان در دو جبهه “عرضه (سیاست‌های دولتی)” و “تقاضا (آموزش عمومی)” انجام شود.
نتیجه‌گیری نهایی
گزارش همایش روز جهانی غذا، بیش از آنکه یک رویداد خبری باشد، یک کیفرخواست علیه سیستم مدیریتی ناکارآمد در حوزه غذا و سلامت بود. پیشنهاد حذف شکر و روغن از کالابرگ، یک آزمون بزرگ برای دولت است تا نشان دهد آیا سلامت مردم بر منافع اقتصادی گروه‌های خاص اولویت دارد یا خیر. تا زمانی که فرماندهی واحد و قدرتمند در حوزه غذا شکل نگیرد و اسناد بالادستی از کاغذ به عمل تبدیل نشوند، ایران همچنان با چالش‌های جدی در تأمین غذای سالم برای نسل امروز و آینده خود مواجه خواهد بود.
