امضای ۲۳ سند همکاری ایران و تاجیکستان به ارزش نیم میلیارد دلار
با امضای ۲۳ تفاهم‌نامه میان ایران و تاجیکستان به ارزش نیم میلیارد دلار، مسیر تازه‌ای برای تجارت غیر دلاری و مبادلات ریالی–سامانی در آسیای مرکزی در حال شکل‌گیری است.
با امضای ۲۳ سند همکاری میان ایران و تاجیکستان به ارزش تقریبی نیم میلیارد دلار، فصل تازه‌ای از روابط مالی و تجاری میان تهران و دوشنبه رقم خورده است؛ فصلی که محور آن را تسویه ریالی–سامانی و مبادلات تهاتری تشکیل می‌دهد.
این همکاری‌ها، از صنعت و انرژی تا داروسازی و کشاورزی را در بر می‌گیرد و قرار است بخشی از تراکنش‌های مالی میان دو کشور خارج از مدار دلار و یورو انجام شود.
گسترش تعاملات مالی غیردلاری
بر اساس توافق انجام‌شده، بانک‌های مرکزی ایران و تاجیکستان مجاز خواهند بود حساب‌های متقابل ریالی–سامانی را ایجاد کنند تا مبادلات تجاری میان دو کشور مستقیماً از طریق ارزهای ملی صورت گیرد.
این سازوکار اجازه می‌دهد واردکنندگان ایرانی بدون نیاز به دلار، کالاهای خود را از شرکت‌های تاجیکی خریداری کنند — الگویی که می‌تواند در آینده نزدیک میان ایران، تاجیکستان، قرقیزستان و حتی افغانستان شرقی گسترش یابد.
از انرژی تا سلامت؛ گستره نیم‌میلیارددلاری همکاری‌ها
در دو سال اخیر بیش از ۲۳ تفاهم‌نامه میان دو کشور امضا شده که حوزه‌هایی چون صنایع معدنی، فناوری سلامت، تولید دارو، کشاورزی آبی، انرژی‌های آبی و آموزش فنی‌حرفه‌ای را پوشش می‌دهد.
ارزش این توافق‌ها حدود ۵۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شود و بسیاری از آن‌ها در قالب طرح تهاتر کالا و خدمات طراحی شده‌اند؛ برای نمونه، صادرات داروی ایرانی در ازای واردات فلزات و آلومینیوم تاجیکی یکی از محورهای عملیاتی همکاری‌هاست.
تاجیکستان؛ پل مالی ایران در مدار شرق‌گرایی
در شرایط تحریم‌های گسترده علیه روسیه و محدودیت‌های بانکی دلاری، تاجیکستان به‌دلیل سیستم مالی انعطاف‌پذیر خود به نقطه اتصال مهمی برای راهبرد شرق‌گرایی ایران در آسیای مرکزی تبدیل شده است.
این کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیست، اما روابط نزدیک با مسکو و پکن دارد و همین موقعیت، آن را به حلقه انتقال تراکنش‌های غیردلاری ایران بدل می‌کند.
دیپلماسی انرژی و زیرساخت
همکاری‌های تهران–دوشنبه در حوزه انرژی نیز در حال گسترش است. تاجیکستان سالانه نزدیک به ۱۷ میلیارد کیلووات‌ساعت برق صادر می‌کند و ایران درصدد است بخشی از این ظرفیت را وارد چرخه تبادل منطقه‌ای خود کند.
پروژه‌های مشترک در حوزه سدسازی، توربین‌های آبی کوچک و خطوط انتقال برق میان دو کشور در مرحله مطالعه و اجرا قرار دارد که می‌تواند زیرساخت انرژی برای تجارت تهاتری را فراهم کند.
فرهنگ و ترانزیت؛ تقویت نرم قدرت تهران
اشتراکات زبانی و فرهنگی میان ایران و تاجیکستان، پایه سیاست جدید دیپلماسی هویتی–اقتصادی شده است.
توسعه آموزش زبان فارسی در مدارس دوشنبه و همکاری رسانه‌ای با ایران، زمینه‌ساز گسترش گردشگری فرهنگی شده است.
در سطح حمل‌ونقل، مذاکره برای نوسازی مسیر ترانزیتی تهران–مشهد–دوغارون–دوشنبه و اتصال ریلی از مسیر افغانستان ادامه دارد؛ پروژه‌ای که تهران آن را راه ابریشم معاصر ایران می‌نامد.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
هرچند چشم‌انداز همکاری روشن است، اما چالش‌هایی همچون تفاوت نرخ ارز ریال و سامانی، ضعف زیرساخت‌های بانکی دیجیتال و ریسک تحریم‌های ثانویه ممکن است روند پیشرفت را کند کند.
با این حال، کارشناسان معتقدند هدف اصلی ایجاد اعتماد و مسیر مالی جایگزین است نه صرفاً افزایش فوری حجم تجارت.
چشم‌انداز؛ هم‌پیمانی برای استقلال مالی
در صورت اجرای کامل طرح تسویه ریالی–سامانی، تاجیکستان می‌تواند به حلقه دوم سامانه مالی غیردلاری ایران پس از ترکیه و روسیه تبدیل شود — حلقه‌ای که مسیر تازه‌ای برای اتصال اقتصادی با دیگر کشورهای فارسی‌زبان و آسیای مرکزی باز می‌کند.
توسعه این مدل، بخشی از دکترین چندگانگی مالی ایران در برنامه توسعه هفتم به‌شمار می‌رود و می‌تواند در بلندمدت وابستگی اقتصاد کشور به دلار را کاهش دهد.
