گوشت یارانه‌ای هم از دسترس خارج شد!

با جهش قیمت گوشت گرم تنظیم بازاری از حدود ۳۶۰ هزار تومان در اواخر سال گذشته به بیش از ۸۶۰ هزار تومان در روزهای اخیر (افزایش بیش از ۱۵۰ درصدی)، این کالای حمایتی عملاً کارکرد خود را از دست داده است. این بحران، محصول یک “طوفان کامل” از نوسانات ارزی، خطاهای فاحش سیاست‌گذاری، فروپاشی تولید داخل و ترس حاکم بر زنجیره تأمین است که امنیت پروتئین خانوارهای ایرانی را به طور جدی تهدید می‌کند.

تحلیل ریشه‌ای بحران فعلی در بازار گوشت نشان می‌دهد که این گرانی سرسام‌آور، معلول یک زنجیره به هم پیوسته از شکست‌ها در سه حوزه کلیدی است: سیاست‌گذاری ارزی، مدیریت تولید داخل و استراتژی واردات.

۱. ریشه اصلی: زلزله ارزی در زنجیره تأمین

نقطه آغاز بحران، تغییرات و نوسانات نرخ ارز تخصیصی به کالاهای اساسی است. این عامل دو شوک همزمان به بازار وارد کرد:

• شوک به واردات (سمت عرضه): واردکنندگان با بی‌ثباتی نرخ ارز مواجه‌اند. ترس از اینکه در زمان تسویه حساب با بانک مرکزی، نرخ ارز بالاتری به آن‌ها تحمیل شود، ریسک واردات را به شدت افزایش داده است. در نتیجه، آن‌ها حجم واردات را تعمداً کاهش داده‌اند تا از ضررهای احتمالی جلوگیری کنند. این امر مستقیماً به کاهش عرضه گوشت وارداتی در بازار منجر شده است.
• شوک به تولید داخل (سمت عرضه): دامداری‌های داخلی برای تأمین نهاده‌های دامی (ذرت، جو، کنجاله سویا) که بخش عمده‌ای از آن‌ها وارداتی است، با افزایش هزینه شدید ناشی از قیمت ارز مواجه شده‌اند. این امر قیمت تمام‌شده تولید دام زنده را به قدری بالا برده که دامداری برای بسیاری صرفه اقتصادی خود را از دست داده است.

۲. پیامدهای سیاست‌های اشتباه

مشکلات سمت تولید فقط به قیمت نهاده محدود نمی‌شود:

• کشتار دام‌های مولد: گزارش‌ها حاکی از آن است که دامداران به دلیل عدم توانایی در تأمین خوراک گران، به جای نگهداری، مجبور به کشتار دام‌های مولد (میش و گاو ماده) شده‌اند. این اقدام، که به مثابه خوردن سرمایه است، ظرفیت تولید گوشت کشور در ماه‌ها و سال‌های آینده را به شدت کاهش می‌دهد.
• قاچاق دام زنده: اختلاف قیمت چشمگیر دام زنده در ایران با کشورهای همسایه (ناشی از افت ارزش ریال)، انگیزه قاچاق دام را به شدت افزایش داده است. در نتیجه، بخشی از دامی که باید بازار داخل را تأمین کند، به صورت غیرقانونی از مرزها خارج شده و کمبود عرضه را تشدید می‌کند.

۳. خطای استراتژیک سیاست‌گذار: سیگنال اشتباه در زمان بحران

در میانه این بحران عرضه، وزارت جهاد کشاورزی با اعلام اینکه “واردات گوشت کاهش یافته و قرار است گوشت تنظیم بازاری به مرور حذف شود”، عملاً به آتش بازار دامن زد. این سیگنال دو پیامد فوری داشت:

• ایجاد جو روانی منفی: این خبر به بازار پیام داد که دولت قصد عقب‌نشینی از نقش حمایتی خود را دارد و در آینده عرضه حتی از این هم کمتر خواهد شد.

• افزایش تقاضای سوداگرانه: همین سیگنال کافی بود تا تقاضا برای خرید و انبار کردن گوشت تنظیم بازاری (هم از سوی مصرف‌کننده و هم واسطه‌ها) افزایش یابد و همان عرضه محدود نیز به سرعت کمیاب شود.